نویسنده: دکتر جفری لو (Jeffrey Lo)، پزشک متخصص، بخش ارتوپدی و پزشکی ورزشی بیمارستان کودکان بوستون
یکشنبه، ۲۰ آوریل ۲۰۲۵ — وقتی کودکی بر اثر ضربه به سر روی زمین می‌افتد، زنگ خطر در ذهن والدین به صدا درمی‌آید. این احتمال وجود دارد که کودک دچار آسیب مغزی شده باشد.
در ادامه نکاتی آورده شده که والدین باید بدانند:
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی نوعی آسیب خفیف مغزی (TBI) است که در اثر برخورد مستقیم به سر، صورت یا گردن ایجاد می‌شود.
در برخی موارد ممکن است کودک هوشیاری خود را از دست بدهد یا ندهد. علائم ضربه مغزی ممکن است بلافاصله یا طی چند ساعت ظاهر شوند، اما معمولاً در عرض چند روز برطرف می‌شوند.
علائم ضربه مغزی در کودکان چیست؟
در صورت وارد شدن ضربه به سر کودک، به علائم هشداردهنده زیر توجه کنید:
- سردرد
- گیجی یا سردرگمی
- مشکلات حافظه
- نگاه خیره یا حالت بهت‌زده
- ناتوانی در پیروی از دستورات (عدم تمرکز)
- گفتار کند یا نامفهوم
- سرگیجه
- اختلال در حفظ تعادل
- استفراغ
- بی‌ثباتی احساسی (خنده یا گریه بی‌مورد، تحریک‌پذیری بیشتر، افسردگی)
کودکان معمولاً چگونه دچار ضربه مغزی می‌شوند؟
هرگونه ضربه به سر، گردن یا صورت می‌تواند باعث ضربه مغزی شود. با این حال، بیشتر موارد ضربه مغزی در ارتباط با ورزش‌های برخوردی یا تصادمی هستند. فعالیت‌ها و ورزش‌های پرخطرتر شامل موارد زیر می‌شوند:
- فوتبال آمریکایی
- هاکی روی یخ
- فوتبال
- لاکراس
- کشتی
- بسکتبال
- راگبی
ضربه مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص ضربه مغزی بر اساس شرح حال بیمار و معاینه فیزیکی انجام می‌شود. این معاینات با استفاده از ارزیابی‌های استاندارد توسط پزشک یا مربی ورزشی آموزش‌دیده صورت می‌گیرد.
هیچ آزمایش خون یا تصویربرداری خاصی برای تشخیص ضربه مغزی وجود ندارد.
درمان ضربه مغزی
استراحت و جلوگیری از وارد شدن ضربه مجدد به سر، پایه اصلی درمان است تا مغز زمان کافی برای بهبود داشته باشد.
درمان‌های خاص برای ضربه مغزی بر کاهش علائم متمرکز هستند. برخی اقدامات که والدین می‌توانند در خانه انجام دهند عبارت‌اند از:
- استفاده از استامینوفن یا ایبوپروفن برای تسکین سردرد
- مصرف برخی مکمل‌ها مانند ویتامین‌های گروه B و منیزیم سیترات یا منیزیم گلیسینات در مواردی که کودک دچار سردردهای میگرنی باشد
- اطمینان از نوشیدن آب کافی و تغذیه سالم و متعادل
- فراهم کردن استراحت بیشتر برای کودک و اطمینان از خواب کافی
- یک دوره کوتاه استراحت فیزیکی (۲۴ تا ۴۸ ساعت) و سپس آغاز فعالیت‌های سبک مانند حرکات کششی، تمرینات سبک قدرتی و فعالیت هوازی ملایم مانند پیاده‌روی که به‌تدریج افزایش می‌یابد، می‌تواند به روند بهبود کمک کند
- دوری از صداهای بلند و نورهای شدید ناشی از صفحه‌نمایش‌ها نیز در مراحل اولیه مفید است، چرا که این عوامل ممکن است علائم را تشدید کنند
- حفظ برنامه و روتین روزمره تا حد امکان، به بهبود وضعیت روانی و فیزیکی کودک کمک می‌کند
چه زمانی باید کودک را نزد پزشک برد؟
برخی از علائم ضربه مغزی خطرناک بوده و ممکن است نشان‌دهنده آسیب ساختاری مغز یا جمجمه باشند. در صورت مشاهده این علائم باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
- سردردی که به‌مرور شدیدتر می‌شود و از بین نمی‌رود
- استفراغ‌های مکرر
- گفتار نامفهوم
- خواب‌آلودگی یا ناتوانی در بیدار کردن کودک
- تفاوت اندازه مردمک‌ها (سیاهی وسط چشم)
- افزایش گیجی، بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
- تشنج یا حرکات غیرارادی
- ناتوانی در شناسایی افراد یا مکان‌ها
ضربه مغزی چه مدت طول می‌کشد؟
مدت بهبودی در کودکان مختلف متفاوت است، اما بیشتر آن‌ها ظرف چهار تا شش هفته پس از آسیب بهبود می‌یابند. اگر علائم بیشتر از شش هفته باقی بماند، باید توسط پزشک متخصص پزشکی ورزشی، نورولوژیست یا پزشکی که در مدیریت ضربه مغزی تخصص دارد بررسی شود.
چه زمانی کودک می‌تواند پس از ضربه مغزی به ورزش بازگردد؟
کودک زمانی می‌تواند به فعالیت ورزشی بازگردد که هیچ علائمی نداشته باشد و دارویی برای کنترل علائم مصرف نکند.
همچنین باید به مدرسه بازگشته و وظایف درسی خود را به‌طور کامل انجام دهد. معاینه عصبی باید طبیعی باشد و در صورتی که در ابتدا مشکلات تعادلی وجود داشته، این مشکلات به وضعیت اولیه بازگشته باشند.
پس از رعایت این شرایط، کودک می‌تواند به‌تدریج به ورزش بازگردد. روند بازگشت به ورزش برای هر کودک و بسته به نوع ورزش متفاوت است. معمولاً ابتدا با فعالیت‌های هوازی سبک، سپس تمرینات اختصاصی ورزش، شرکت در تمرینات بدون تماس فیزیکی، تمرین کامل و در نهایت شرکت در مسابقه آغاز می‌شود.
بازگشت به ورزش باید به‌صورت تدریجی و تحت نظارت پزشک، مربی ورزشی یا فیزیوتراپیست انجام شود.
منبع: بیمارستان کودکان بوستون (Boston Children’s Hospital)
