دوران بلوغ حساس‌ترین دوره زندگی همه نوجوانان به شمار می‌رود. در این دوران نوجوان از لحاظ فیزیکی، روحی‌روانی، عاطفی، رفتاری و اخلاقی دستخوش تغییرات بسیار زیادی است که ازنقطه‌نظر مراحل رشد، از مهم‌ترین مراحل در زندگی محسوب می‌شود. این دوره، دوره انتقال فرد از کودکی به بزرگ‌سالی است که علاوه بر تغییرات ذکر شده، نحوه برقراری ارتباط نوجوان با محیط پیرامون او را نیز رقم می‌زند.
تحولات بدنی – جنسی، تحولات فکری و تحولات اجتماعی و عاطفی در دوران نوجوانی اهمیت ویژه‌ای دارد تا جایی که مطالب علمی گسترده‌ای در این زمینه توسط روانشناسان و پژوهشگران بسیاری ایجاد شده است.
از مهم‌ترین مسائلِ دوران نوجوانی، جستجوی هویت است.
«من کیستم»، اولین گام هویت‌یابی یا جستجوی هویت در این دوران است. نوجوان می‌فهمد که از این پس باید مسئولیت زندگی خویش را شخصاً به عهده بگیرد و در کنارِ انتخاب حرفه، ارتباط با جنس مخالف و استقلال، چگونه زیستن را نیز باید بیاموزد.
نوجوانی که دچار هویت‌یابی زودرس می‌شود، تأیید دیگران برایش اهمیتی اساسی دارد، عزت‌نفسش تا حد زیادی بستگی به تأیید دیگران دارد، معمولاً برای مراجع قدرت اهمیت زیادی قائل است و بیشتر با دیگران همنوایی می‌کند تا اینکه استقلال داشته باشد.
نوجوانی که دچار سردرگمی هویت است، یک دوره طولانی از سردرگمی را می‌گذراند. ممکن است هیچ‌گاه احساس هویتی قوی و روشن در او ایجاد نشود، عزت‌نفس پایینی دارد و ازلحاظ استقلال و بینش رشد نیافته است. مسئولیت زندگی خود را درست به عهده نمی‌گیرد، تکانشی عمل می‌کند و آمادگی و تمایل به مواد مخدر و رفتارهای پرخطر دارد و روابط فردی‌اش سطحی است.
از دیگر تعارضات این دوره تعارض بین والدین و نوجوانان است که اگر به‌درستی مدیریت نشود، تأثیر بسزایی در شکل‌گیری شخصیت و رفتار آنان برای همیشه خواهد داشت. امروزه یکی از مهم‌ترین مسائل در بسیاری از خانواده‌ها طرز صحیح برخورد و رفتارِ والدین با فرزندانشان در سنین بلوغ است.
نوجوانان در این سن تمایل بیشتری به تنها بودن و مستقل شدن دارند، بنابراین ممکن است علاقه کمتری به صحبت کردن و گذران وقت با والدین داشته باشند و حتی مرز مشخص و گاها زیادی بین خود و پدر مادرشان ایجاد می‌کنند، اما در نظر داشته باشید که آن‌ها هنوز به والدین خود نیاز مبرمی دارند.
برقراری روابط دوستانه با نوجوان اولین کلید کنترل درست و حمایت از اوست. والدین باید سعی کنند مانند یک دوست صمیمی با نوجوان خود برخورد کرده و با علاقه به حرف‌هایش گوش کنند. با او همدلی کرده و احساساتش را بپذیرند و سعی کنند با برخورد مناسب و به دور از قضاوت و تعصبات، وارد دنیای پر رمز و راز نوجوان خود شوند. فراموش نکنید که برخورد خشن می‌تواند باعث ناراحتی و فاصله او از شما شود. بهترین روش آن است که نظرات نوجوان را به‌طور منطقی به چالش کشیده تا بتوانید با مشخص کردن فرضیات اشتباه او درکی دقیق‌تر و واقع‌بینانه‌تر از مسائل به او بدهید.
ایجاد فضای لازم جهت رشد و تقویت خلاقیت می‌تواند به تفکر سازنده و مثبت در او منجر شده که در مسیر شغلی آینده‌اش تأثیر بسزایی خواهد داشت. نوجوانی که اعتمادبه‌نفس بالایی دارد، معمولاً با بحران‌های کمتری روبه‌رو شده و بهتر می‌تواند حل مسئله کند. به‌جای تأکید بر نتایج کارها از تلاش‌هایش قدردانی کرده و حتی اگر شکستی هم داشته است، به او بگویید که تلاشش بسیار ارزشمند است. آموزش مهارت‌های زندگی بخصوص مهارت جرئت ورزی از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که نوجوان لازم است بیاموزد. والدین بایستی در افزایش خودآگاهی به نوجوان خود کمک کنند، به این صورت که در مورد نقاط ضعف و قوت، توانایی و ناتوانی‌ها، شکست‌ها و موفقیت‌هایش با او صحبت کرده و در مسیر شناخت بهتر از خودش همراه او باشند. در عین اینکه به او نشان می‌دهید در کنارش هستید، او را به سمت موقعیت‌هایی هدایت کنید که می‌تواند دوستان بهتری پیدا کرده و فرصت بیشتری برای پرورش و رشد اجتماعی خود داشته باشد. با کنترل‌گری بیش از حد، نوجوان را در جبهه مخالف خود قرار ندهید. در این دوران می‌بایستی نظارت غیرمستقیم داشته و با رفتارهایتان به نوجوان اطمینان دهید که برای استقلال او ارزش و احترام قائلید. مسائل و مشکلات نوجوان را بزرگ نشان نداده و او را به خاطر اشتباهاتش مواخذه نکنید. از اشتباه غیر آسیب‌زای او چشم‌پوشی کرده و از کنار مسائلی که مشکل‌ساز نیستند بگذرید.
از نصیحت زیاد، دستور دادن‌های مکرر، جروبحث بی‌فایده، تحقیر، سرزنش، توهین و تنبیه دست بکشید. انتظاراتتان را منطقی و در حد توانش تنظیم کرده و به حریم خصوصی‌اش احترام بگذارید. قوانین و چهارچوب‌های منزل را برایش توضیح داده و از او بخواهید که بایستی همگی به این قوانین احترام گذاشته و مراعات کنند. او را همان‌طوری که هست بپذیرید، بدون مقایسه با دیگران و به زبان خودشان و همراه با احترام و تشویق سخن بگویید.
در مواقع ناراحتی، شخصیت او را زیر سؤال نبرده، بلکه در درجه اول از چند خوبی او تعریف و سپس به کار ناپسند او اشاره کنید.
در زمان نیاز و ضرورت در کنارش بوده و کمکش کنید، ولی قوی بودن در برابر مشکلات و حل مسئله را نیز به او آموزش دهید.
با کمی هوشیاری، زیرکی و خویشتن‌داری می‌توانید روابط گرم و مناسبی با نوجوان خود داشته باشید و محیط خانوادگی پر از مهر، احترام، پیشرفت و گاهی بحث و نقد و به‌دوراز قهر، خشم و جروبحث‌های بی‌حاصل را فراهم نمایید.
انتخاب با شماست، تقابل یا سازش و همراهی؟
