مسائل جنسی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما بزرگ‌سالان است، اما ما اغلب از بحث در مورد این موضوعات با کودکان خردسال خود احساس راحتی نمی‌کنیم. اکثریت قریب به اتفاق والدین می‌دانند که آموزش جنسی کودکان مهم است، اما نمی‌دانند چگونه به سؤالات مهم کودکان در این زمینه پاسخ دهند.
آیا روش خاصی برای این کار وجود دارد؟ وقتی بچه‌های کوچک از ما سؤال می‌کنند، چگونه واکنش نشان دهیم؟ آیا باید سؤالات را از قبل بدانیم یا صبر کنیم خودشان به سراغ ما بیایند و آن‌ها را مطرح کنند؟
وقتی فرزندان ما درباره مسائل جنسی از ما سؤال می‌کنند، ما اغلب ناراحت می‌شویم و نمی‌دانیم چگونه جواب دهیم. درواقع، مشکل اغلب در ذهن خود ماست، زیرا ما یک موقعیت کامل را تجسم می‌کنیم و نمی‌دانیم چگونه کلمات را انتخاب کنیم.
توضیح مفصل و با جزئیات از مسائل جنسی به کودکان چیزی نیست که آن‌ها می‌خواهند. آن‌ها اغلب بدون اینکه بخواهند جزئیات را بدانند، با یک پاسخ ساده به یک سؤال ساده راضی می‌شوند. سؤالاتی که کودکان می‌پرسند و البته پاسخی که انتظار دارند، آن‌چنان‌که در نگاه اول به نظر می‌رسد، پیچیده نیست.
در دنیای مدرن و پیچیده امروزی، تلویزیون، ماهواره و اینترنت نقش بسزایی در رشد و آموزش کودکان دارند، به همین دلیل آگاهی دادن در زمینهٔ مسائل جنسی باید از طریق صحیح به فرزندان منتقل شود.
تربیت جنسی به دو بخش تقسیم می‌شود: قسمتی به سلامت جنسی کودک، آگاه‌سازی، اطلاع‌رسانی، آموزش و پاسخ به سؤالات و کنجکاوی آن‌ها و قسمتی به ایمنی و محافظت و مراقبت از خودشان اختصاص دارد.
یک فرایند پیوسته
بسیاری از والدین به اشتباه تصور می‌کنند غریزه جنسی در کودکان وجود ندارد و تا زمان بلوغ بروز نمی‌یابد. کودکان به‌طور متوسط از ۳ سالگی آموزش‌های جنسی خود را آغاز می‌کنند. این فرایندی است که چندین سال به طول می‌انجامد و تقریباً چیزی بیشتر از سکس و مسائل جنسی است، ولی چون ما آن را در بزرگ‌سالی درک می‌کنیم، علت آن را به تمایلات جنسی ربط می‌دهیم. این رشد روان‌شناختی مهم در کودکان اغلب مربوط به جنسیت مرد یا زن بودن، عشق، بدن، کارهایی که می‌توان انجام داد یا نمی‌توان انجام داد و چگونگی بوجود آمدن یک کودک است. والدین باید بدانند که این کنجکاوی‌ها در کودکان، بخصوص در سنین پایین‌تر به هیچ عنوان جنبه جنسی نداشته و خطری در این زمینه برایشان وجود ندارد و سؤالات مکرر بچه‌ها در این زمینه را نباید به وجود تمایلات جنسی در آن‌ها نسبت داد.
موضوع مرتبط با سن کودک
هر کودک منحصربه‌فرد است و با سرعت خود رشد می‌کند، بنابراین بدیهی است که گفت‌وگو در این موارد بایستی متناسب با سن، رشد و شناخت کودکی باشد که با او صحبت می‌کنید. مهم است که هنگام پاسخ دادن به سؤالات کودکمان آرامش داشته باشیم یا حداقل این‌گونه به نظر برسیم و به‌خصوص اینکه از گفتن جملاتی مانند «این حرف‌ها به تو مربوط نیست، صحبت از این حرف‌ها کثیف است، یا اینکه تو خیلی بچه‌ای و نمی‌توانی درک کنی» کاملاً بپرهیزیم.
آموزش در خصوص تربیت جنسی کودکان در تمام مراحل سنی باید صورت گرفته و به سن خاصی اختصاص ندارد. دوران پیش‌دبستان، دبستان، بلوغ و حتی در بزرگ‌سالی. هر دوره به شکلی متفاوت و طبق تفکرات و شناخت کودک.
هنگامی‌که کودکان سؤالی می‌پرسند، آماده شنیدن پاسخ با کلماتی هستند که می‌فهمند. بعضی از والدین ترجیح می‌دهند از واژه‌های علمی (واژن، آلت تناسلی مرد و غیره) استفاده کنند. این ایده خوبی به نظر می‌رسد، زیرا باعث می‌شود مواردی که برای کودک مبهم است، مشخص و واضح بیان شوند.
خلاصه‌ای از سؤالات متداول کودکان بر اساس سن آن‌ها:
۲ – ۳ سال: تفاوت عضو جنسی دختر و پسر: چرا برادرم آلت تناسلی این شکلی داره و من ندارم.
۵- ۳ سال: کودکان اغلب کنجکاو هستند که بدانند بچه‌ها از کجا آمده‌اند، به‌خصوص اگر زایمان در خانواده پیش آمده باشد. با این حال، آن‌ها از پاسخی شبیه به «آن‌ها بزرگ می‌شوند و از شکم مادر بیرون می‌آیند» راضی هستند. کودکان نوپا دوست دارند به آن‌ها گفته شود کودک چگونه در رحم رشد می‌کند و اگر به آن‌ها بگویید با خارج شدن از واژن مادر به دنیا می‌آیند، شوکه نمی‌شوند. استفاده از کلمات واقعی در این سن مهم است.
۷-۵ سال: در این سن است که کودکان درک عمیق‌تری از تصورات پیدا می‌کنند. در این سن بسته به پیشرفت و محیطشان، سؤالات کم و بیش مفصل‌تری خواهند پرسید. آن‌ها سعی می‌کنند نحوه بارداری را بفهمند، اما صریحاً از شما نمی‌خواهند یک رابطه جنسی را توصیف کنید. آن‌ها با این توضیح راضی خواهند شد که یک زن و شوهر همدیگر را دوست دارند، یکدیگر را نوازش می‌کنند و پدر از این فرصت استفاده کرده و دانه‌ای را در شکم مادر می‌گذارد و این دانه است که برای ایجاد کودک رشد می‌کند.
۱۲-۸ سال: با رسانه‌ها، بحث در مدرسه و تغییرات تدریجی در بدن خود، جوانان به اهمیت مسائل جنسی در زندگی بزرگ‌سالان پی می‌برند. آن‌ها در این مورد با یکدیگر صحبت می‌کنند و ممکن است از گفت‌وگو با شما ناراحت شوند. این طبیعی است، اما در این سن لازم است که گاهی اوقات با آن‌ها در مورد مسائل جنسی بخصوص موضوعاتی همچون احترام به دیگران، رعایت حقوق دیگران، تجاوز به عنف، تجاوز جنسی، بیماریهای مقاربتی و غیره صحبت کنیم.
دسترسی راحت به دنیای مجازی و تبادل اطلاعات با دوستان در مدارس و نیز پنهان‌کاری والدین، از علل علاقۀ بیشتر کودکان به دستیابی به اطلاعات جنسی است؛ بنابراین چون کودکان در سنین پایین‌تر تفکر منطقی و شناخت درستی از این موضوع ندارند، بی‌جواب ماندن سؤالات اولیه عاملی برای کنجکاوی بیشتر آن‌ها می‌شود.
اصول اساسی در تربیت جنسی کودک
۱) ممکن است اتفاق بیفتد که برخی از کودکان متوجه ناراحتی شما شده و هرگز موضوع را مطرح نکنند. اگر چنین است، توجه داشته باشید که آن‌ها پاسخ‌های خود را در جای دیگری جستجو می‌کنند که منابع مورد اعتمادی نیستند. اگر خودتان به‌عنوان والد از بیان این دسته موضوعات به کودکتان ناراحت هستید، باید از فرد مورد اعتماد یا یک روانشناس بخواهید در مورد این موضوع با کودک صحبت کند. همچنین کتاب‌های زیادی برای سنین و علایق مختلف موجود است که می‌تواند به شما درزمینهٔ آموزش جنسی فرزندتان کمک کند.
۲) والدین بایستی شنونده خوبی باشند، با دقت به صحبت‌های کودک گوش داده و با او همدلی کنند. علت بسیاری از مشکلات جنسی در آینده در ناتوانی والدین در آموزش صحیح جنسی یا دادن اطلاعات غلطی است که به کودکان داده‌اند.
۳) در هر حالتی با کودک خود صادق باشید تا همیشه حس اعتماد به شما داشته باشد. در مواجهه با سؤالاتش هیچ‌گاه دروغ نگفته و پنهان‌کاری نکنید. اعتماد او را با پنهان‌کاری از بین نبرید تا نیازی نبیند از منابع نامعتبر و آسیب‌زا اطلاعات به دست بیاورد.
۴) همیشه پاسخ به سؤالات کودک را با طرح پرسش از خود کودک مدیریت کنید. با این روش می‌توانید متوجه افکار، دانسته‌ها یا حدسیات کودکتان شوید.
۵) هر خانواده سیستم ارزشی خاص خود را دارد که می‌تواند مربوط به سبک زندگی، فرهنگ، دین یا هر چیز دیگری باشد. مهم است به یاد داشته باشید که بیش از حد سهل گیر یا سخت‌گیرانه با این موضوع برخورد نکنید.
۶) موضوع لذت‌بخش بودن رابطه جنسی را تا سن خاصی (حدوداً بلوغ) برای کودک طرح نکنید، هدف از رابطه جنسی را صرفاً به تولیدمثل محدود کنید.
۷) به کودک اعضای بدنش را یاد دهید. در ابتدا از اعضای معمولی‌تر مثل چشم و گوش شروع کنید. برای این کار می‌توانید از عروسک یا کتاب‌هایی که مربوط به این موضوع هستند، استفاده کنید. سپس درباره اعضای جنسی با عنوان کردن نام علمی آن‌ها (اعضای جنسی، آلت تناسلی مرد و واژن) و کارکرد آن‌ها (تولیدمثل) صحبت کنید.
۸) والدین باید حدومرزهایی را در نوع برخوردی که با یکدیگر در حضور فرزندانشان دارند، رعایت کنند. کودکان باید متوجه دوست داشتن پدر و مادر و محبتی که بین آن‌هاست بشوند تا هم احساس امنیت کنند و هم محبت کردن به همسر را آموزش ببینند، ولی این نوع محبت بین والدین نبایستی حس کنجکاوی جنسی فرزندان را برانگیخته کند.
۹) شستشوی کودک نباید به‌گونه‌ای باشد که نواحی جنسی‌اش تحریک شود. در رابطه با حمام کردن بایستی توجه داشت که از ۳ سالگی هر کودکی بهتر است با والد جنس موافق خودش به حمام برود و اگر بنا به دلایلی این کار امکان‌پذیر نبود، والد جنس مخالف حتماً با لباس زیر باشد.
توجه داشته باشید:
- کودک خود را با یک غریبه و حتی محارمی مثل عمو، دایی و غیره تنها نگذارید.
- در مورد سرویس مدرسه کاملاً مطمئن شوید.
- مهارت نه گفتن و جرئت ورزی را با کودکان خود تمرین کنید.
- اعضای خصوصی بدن کودک را به او یاد دهید. اعضای خصوصی اعضایی هستند که در استخر پوشانده می‌شوند.
- اعضای تناسلی بدن را به‌عنوان اندام‌های خصوصی که هیچ فردی به‌جز پدر، مادر و پزشک حق ندارد ببیند یا لمس کند، به کودک خود آموزش دهید. به او بگویید که اگر فردی خواست قسمت‌های خصوصی بدنش را لمس یا نگاه کند، به او نه بگوید و آن را با شما در میان بگذارد.
- از واژه «راز خوب» و «راز بد» برای این آموزش استفاده کنید. راز خوب مانند این است که فردا تولد دوستش است و می‌خواهد او را غافلگیر کند و راز بد هم مانند این است که فردی اندام‌های خصوصی تو را ببیند یا لمس کند و از تو بخواهد این راز را مخفی نگه داری. به کودک آموزش دهید که حتماً رازهای بد را به پدر، مادر، معلم یا کسی که اطمینان دارد گزارش کند. به این منظور و نیز برای شناسایی افراد معتمد یا غریبه و آموزش نه گفتن و جرئت ورزی با استفاده از بازی‌هایی مثل ایفای نقش یا نقاشی، این موضوعات را به او آموزش دهید.
- در سنین کودکی نظارت مستقیم و در سنین نوجوانی نظارت غیرمستقیم داشته باشید.
- اگر کودک لمس یا آزاری دیده بود و شما مطلع شدید، حتماً با یک روانشناس در میان گذاشته و مشاوره بگیرید.
- کودک و نوجوان را با قوانین و حقوقشان آشنا کنید و با کمک روانشناس راه‌های پیشگیری از انواع آزارها را به آن‌ها آموزش دهید.
