چگونه رفتار مطلوب کودک را افزایش و رفتار نامطلوب را کاهش دهم؟ بخش دوم
سه قانون طلایی در فرزندپروی مثبت
به رفتارهای مناسب فرزندتان پاداش مناسب دهید
رفتارهای نامناسب را ناخواسته تشویق نکنید
برای رفتارهای نامناسب بازخورد مناسب در نظر بگیرید
قسمت دوم از مدیریت رفتاری والدین، فرزندپروری مثبت
بر اساس اصول روانشناسی کودک، دادن هدیه به عنوان پاداش و تشویق با باج‌دادن تفاوت دارد، چرا که این پاداش در مقابل انجام کار درست و مطلوب از طرف کودک و افزایش انگیزه داده می‌شود، در حالی که باج یا قبل از انجام رفتار مطلوب داده می‌شود و یا در مقابل انجام کار غلط و نادرست پرداخت می‌شود.
سه اصل مهم و اساسی در پاداش‌دهی و فرزندپروی مثبت:
- بلافاصله بعد از رفتار مطلوب انجام شود (مثل تشویق‌های کلامی و انجام فعالیت‌های مورد علاقه کودک، که بایستی بلافاصله بعد از رفتارمطلوب انجام دهیم).
- قبل از انجام رفتار مطلوب نباشد (به استثناء تشویق‌های کلامی که می‌تواند برای شروع کار مطلوب و در حین انجام آن به دلیل ایجاد انگیزه انجام شود).
- در ابتدا، هر زمان که رفتار مطلوب انجام شد، پاداش بدهیم و وقتی کودک بزرگ‌تر شد، فقط به رفتارهایی که می‌خواهیم افزایش یا کاهش یابد، پاداش دهیم.
خط قرمزها: ما برای کودکان از ۳ سال به بالا، خط قرمزهایی تعیین می‌کنیم که آن‌ها باید یاد بگیرند که ملزم به رعایت این خط قرمزها شوند. این خطوط قرمز و قوانین عبارتند از:
- آسیب زدن به خود
- آسیب زدن به دیگران
- آسیب زدن به اشیا
- رعایت نکردن قوانین ودستورات
در صورت عدم رعایت این قوانین به کرات، با در نظر گرفتن سن و شرایط کودک، تنبیهاتی وجود دارد که به اجمال به آن می‌پردازیم:
نادیده گرفتن در فرزندپروی مثبت
نادیده گرفتن مهارتی است که برای مدیریت بعضی رفتارهای کودکان که از شدت کمی برخوردارند و با خطر جدی برای خودش و کسی همراه نیست، اطلاق می‌شود. (توجه نکردن به رفتار نامطلوب کودک هنگام انجام رفتار نامناسب). مانند: جیغ زدن، قشقرق، گریه کردن برای دستیابی به خواسته شخصی، شکلک در آوردن ، بحث کردن
رفتارهایی مثل کتک زدن، دویدن در خیابان، خراب کردن وسایل، آسیب زدن به خود و دیگران، عدم رعایت قوانین در این گزینه نمی‌گنجد.
- رفتاری را انتخاب کنید که بتوانید نادیده بگیرید.
- از قبل به کودک بگویید که این رفتار از نظر شما غیرقابل قبول است و شما به آن هیچ توجهی نخواهید کرد.
- زمانی که این رفتار رخ می‌دهد نسبت به آن بی‌توجهی کامل نشان دهید.
- این روش را به صورت مداوم و یکنواخت در برخورد با رفتارهای نامناسب خفیف به کار ببرید.
- در ابتدا انتظار می‌رود رفتاری که مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد بیشتر اتفاق بیفتد، ولی پس از چند هفته با روش رفتاری ثابت بدرفتاری کودک کاهش می‌یابد.
- به محض این‌که کودک رفتار نامناسب را قطع کرد به رفتار مطلوب او توجه نشان دهید و تشویقش کنید.
- برای شروع، زمانی این مهارت را به کار ببرید که شرایط راحت‌تری وجود دارد و تسلط بیشتری بر اوضاع دارید. مثلا بی‌حوصله، خسته و عصبی نیستید.
- زمانی که مهمان دارید، مثل پدر مادر بزرگ‌ها، از این راهکار استفاده نکنید.
- زمان و مکان مناسب را انتخاب کنید.
- اگر فکر می‌کنید قادر به کنترل شرایط نیستید، بهتر است شروع به اجرای تکنیک نکنید.
- به عنوان والد با همدیگر هماهنگ رفتار کنید و واکنش یکسان به کودک بدهید.
- در زمان خستگی، والد دیگری این راهکار را به عهده بگیرد.
- وقتی بدرفتاری کودک به اندازه‌ای شدت می‌یابد که برای خودش یا دیگران خطرساز می‌شود، راهکار را قطع کنید.
درخواست یا دستور دادن در فرزندپروی مثبت:
ویژگی‌های دستور بد:
دستورهای مکرر و متعدد، دستورهای محدود و کم، دستور نامشخص و مبهم، دستور دادن در زمان نامناسب، دستور متناقض و دو پهلو، دستورات که سوالی مطرح می‌شوند، دستوراتی که با توضیحات زیاد همراه هستند، دستورهایی که با خشم و پرخاشگری هستند.
روش صحیح دستور دادن:
گام اول: به کودک خود نزدیک شوید و به او نگاه کنید، توجه کودک را به خود جلب کنید.
گام دوم: دستور خود را ساده، روشن، کوتاه و با لحن مناسب بیان کنید. می‌توانید به قوانینی که قبلا گذاشته بودید هم اشاره کنید. از دستورات مثبت استفاده کنید.
گام سوم: در صورت اجرای دستور به کودک پاداش دهید.
گام چهارم: صورت عدم اجرای دستور، بعد از ۵ ثانیه دستور را تکرار کنید.
گام پنجم: در صورت عدم اجرا و سرپیچی، تنبیهی را مطابق قوائد تنبیه اجرا کنید.
محروم سازی در فرزندپروی مثبت
در محروم سازی، کودک را یک مدت کوتاه از فعالیت یا محیطی که برایش خوشایند است و در آن توجه یا پاداش می‌گیرد دور می‌کنیم و در شرایطی قرار می‌دهیم که برایش کسل‌کننده است و دوست دارد زود تمام شود.
چه زمانی از محروم سازی استفاده کنیم:
- زمانی که کودک وسیله‌ای را پرت کرده یا می‌شکند.
- زمانی‌که کودک خواهر، برادر یا دوستش را کتک می‌زند.
- زمانی‌که از دستورات واضح والدین به کرات سرپیچی می‌کند.
از چه مکانی به عنوان اتاق خلوت استفاده کنیم؟
- یک مکان کسل‌کننده را در منزل انتخاب کنید. این مکان باید دور از اسباب‌بازی‌ها، افراد خانواده، پنجره، تلویزیون و هر چیز دیگری باشد که کودک از آن لذت می‌برد.
- تمام وسیله‌های خطرناک، تیز و یا شکستنی را از دسترس کودک دور کنید.
- برای کودکان ۳- ۴ ساله، یک صندلی ویژه در گوشه اتاق که خانواده حضور دارند، بهترین روش است. برای کودکان ۵ – ۱۲ ساله بهتر است محلی را دور از افراد خانواده انتخاب کنید.
- اتاق به اندازه کافی روشن باشد که کودک نترسد و به اندازه ۱۰ ثانیه بتوانید به آن‌جا برسید.
روش اجرا:
در یک موقعیت معمولی که والدین و کودک در حالت عادی هستند، والدین باید قوانین را برای فرزند توضیح دهند که قرار است در مورد کدام قوانین، که کودک سرپیچی کند، از این روش و چگونه استفاده شود.
- به کودک دستوری می‌دهید (به خاطر داشته باشید همیشه دستورها را از فاصله کوتاه و همراه با ارتباط چشمی به کودک بدهید)، مثلا مادر به کودک دستور پرت نکردن وسیله‌ای را داده است. اگر دستور انجام شد کودک را تشویق می‌کنید.
- اگر دستور را اجرا نکرد، ۵ ثانیه صبر کرده و دستور را دوباره تکرار می‌کنید. اگر اطاعت کرد از او تشکر کرده و تشویقش می‌کنید.
- اگر بعد از ۵ ثانیه دوباره اجرا نکرد، به کودک می‌گویید که اگر کاری را که ازت خواستم اجرا نکنی به اتاق خلوت خواهی رفت.
- در مواردی که کودک رفتاری نامناسب نظیر پرخاشگری، کتک زدن و … نشان می‌دهد و می‌خواهید آن کار را متوقف کند، فقط یک‌بار به کودک دستور می‌دهید و ۵ ثانیه صبر می‌کنید. اگر آن کار را متوقف کرد از او تشکرکنید و گرنه او را به اتاق خلوت بفرستید (یادتان باشد دستور متوقف ساختن رفتار نامطلوب باید فقط یک بار اعلام شود و مجاز به تکرار آن نیستیم، اما دستور انجام دادن رفتارهای دیگر را می‌توانیم ۲ بار اعلام کنیم).
- کودک باید ارتباط سریع بین رفتار بد و تجربه ناخوشایند را ببیند، بنابراین محروم سازی باید بلافاصله انجام شود.
- در فاصله‌ای که کودک را به اتاق خلوت می‌فرستید، در دام بحث، سخنرانی، نصحیت، و سرزنش او نیفتید (گفتن ۱۰ کلمه برای فرستادن کودک به اتاق خلوت کافی است).
- فریاد اعتراض، دشنام، معذرت خواهی، و قول دادن کودک را در مورد اطاعت کردن در آینده نادیده بگیرید.
- بهتر است کودک روی صندلی بنشیند (به ویژه در زمان خلوت) و به او بگویید که زمان را از موقعی که او ساکت و آرام نشست شروع می‌کنید.
- معمولا یک دقیقه به ازای هر سال سن کودک برای ماندن در زمان محرومیت کافی است. با این حال بهتر است برای کودکان زیر ۵ سال این زمان ۱-۲ دقیقه، و برای ۵ تا ۱۰ ساله ها، ۲-۵ دقیقه باشد. برای این‌که کودک متوجه گذشت زمان شود یک زمان‌سنج را در محل قرار می‌دهیم تا در پایان زمان مقرر زنگ بزند. کودکانی که بزرگترند خودشان زمان را تشخیص می‌دهند.
- زمانی که مدت محرومیت به اتمام رسید به او بگویید: زمان اتاق خلوت تمام شده و می‌تواند بیرون بیایید.
- بعد از بیرون آمدن در مورد این‌که چرا به اتاق خلوت فرستاده شده، چرا کار بد انجام داده یا جزئیات دیگر با کودک صحبت نکنید.
یادآوری:
- قرار نیست روز کودک با انواع تنبیه‌ها پر شود، در عوض به طور مرتب او را به خاطر رفتارهای مثبت تشویق کنید.
- شرط موفق برنامه‌های رفتاری، مرتب اجرا کردن آن‌هاست.
- همیشه از قبل چندین راه حل را برای مدیریت رفتار کودک در نظر بگیرید تا در زمان مناسب بتوانید از آن‌ها استفاده کنید. هیچ راهکار طلایی وجود ندارد، روش موفق دیروز ممکن است امروز کارساز نباشد.
- مشکل خودتان را از مشکلات ناشی از رفتار کودک جدا کنید. برای این‌که بتوانید در این کار موفق شوید زمان‌هایی را به گرفتاری‌های شخصی، زناشویی، خانوادگی، شغلی، مالی خودتان پرداخته و آن‌ها را حل کنید.
توجه داشته باشید که:
- هدف از تنبیه باید گرفتن توجه از کودک باشد و همین‌طور یادگیری و تغییر رفتار، نه ترسانیدن کودک.
- به هیچ عنوان از تنبیهات فیزیکی استفاده نشود.
- در ابتدای اجرا ممکن است رفتارهای نامناسب کودک بیشتر شود.
- در زمان تنبیه، کودک باید بداند برای چه چیزی تنبیه می‌شود. به همین منظور لازم است والدین واکنش فوری و ثابت نشان بدهند.
در صورتی که از تنبیه زیاد استفاه شود، فقط موجب اطاعت لحظه‌ای می‌شود، نه تغییرات بادوام رفتاری.
